Ларыса Шчыракова: Каб мяне пасадзіць, ГУБАЗіК замовіў у мяне этнафотасесію

Калі да сканчэння тэрміну зняволення, які ёй несправядліва прысудзілі, заставалася ўжо некалькі месяцаў, яе вызвалілі і выслалі з Беларусі ў ліку 52 палітзняволеных, якія выйшлі з лукашэнкаўскіх вязніцаў праз намаганні амерыканскіх дыпламатаў.

Гомельская Вясна паразмаўляла з Ларысай пра тое, як адбывалася яе затрыманне, следства ў ейнай справе, суд, якімі былі ўмовы зняволення і як прайшло неспадзяванае вызваленне.

«Каб мяне затрымаць, ГУБАЗіКаўцы замовілі ў мяне этнафотасесію»

— Ларыса, распавядзі, як адбывалася тваё затрыманне? Ці чакала ты, што цябе схопяць?

— Мяне затрымалі ў аўторак, а ў суботу да мяне прыбёг з крамы мой сын і распавёў, што яму там сказалі, што цэлы дзень за мной было назіранне міліцыянтаў. І ў прынцыпе, у мяне была магчымасць у гэты ж дзень падхапіцца і ўцячы.

А, калі ўжо я прыняла, магчыма, не надта разумнае, як цяпер я лічу, рашэнне заставацца [ў Беларусі] насуперак усяму, проста я сыну так і сказала, што, магчыма, мяне забяруць, але ўсё адно засталася ў Беларусі.

І мне напісала жанчына, якая сказала, што яна хоча замовіць этнічную фотасесію (у 2021 годзе Ларыса абвясціла аб спыненні журналісцкай дзейнасці і пачала зарабляць фотаздымкамі ў этнічным стылі, стварыўшы на сваім падворку адпаведную фотазону — ГВ).

І мы дамовіліся на аўторак. Гэта была недзе 11-я ці 12-а гадзіна. І яна прыходзіць разам з нейкім мужчынам. Я таму мужчыну кажу: «А што — вы таксама будзеце фатаграфавацца?» Ён сказаў, што не.

Ну і мы праходзім у гэтую маю фотазону і там ён мне паказвае пасведчанне і кажа: «Не хочацца вас, канешне, засмучаць, але вы, тыпу, арыштаваныя, мы з ГУБАЗіКа».

То бок, яны прыкінуліся кліентамі. Таму што раней яны заўжды прыходзілі — дзверы былі зачыненыя. А гэтым разам яны вырашылі, каб пазбавіць мяне такой магчымасці — нешта схаваць ці кагосьці апавясціць, разыгралі такое прадстаўленне.

І так адбылося маё затрыманне 6 снежня 2022 года. Мяне спачатку завезлі ў ІЧУ, а праз тры дні мяне перавялі ў СІЗА.

— А ці паведамілі табе, у чым цябе абвінавачваюць?

— Абвінавачванне мне прад’явілі яшчэ ў ІЧУ. І першы артыкул быў 369-1 — «Дыскрэдытацыя Рэспублікі Беларусь». Яны мне закінулі чатыры інтэрв’ю, якія я ў жніўні 2020 года, потым у 2021-м і 2022-м давала «Белсату». А ў абвінавачванні не было зразумела, якія канкрэтна выказванні яны трактуюць, як дыскрэдытацыю Беларусі, і закідваюць мне ў віну.

Таму, калі я ўжо баранілася, мне давялося выпісаць усе крытычныя выказванні, якія хаця б неяк падобныя на тую дыскрэдытацыю.

Іх аказалася шэсць штук: «у Рэспубліцы Беларусь зачышчаецца медыйнае поле», «масава парушаюцца правы чалавека», «у Беларусі дыктатура», «у мяне ёсць асцярогі, што супраць мяне можа быць сфабрыкаваная крымінальная справа» і нешта яшчэ.

А ўжо, калі праз паўгода было канчатковае прад’яўленне мне абвінавачвання, яны мне прад’явілі яшчэ артыкул 361-4 «Садзейнічанне экстрэмісцкай дзейнасці».

Калі сайт «Гомельская Вясна» быў прызнаны «экстрэмісцкімі матэрыяламі», але я лічыла, што ў мяне ёсць яшчэ 12 дзён, пакуль рашэнне суда набудзе законную сілу, я паставіла на яго адзін з матэрыялаў.

І яшчэ адзін эпізод, які яны мне закінулі — сказалі, што я ўласнаручна паставіла дзве нейкія інфармацыі ў Тэлеграм-канал «Белсату». Але гэта дакладна хлусня. Гэтую інфармацыю я выклала ў свой Facebook, а «Белсат» забраў сабе. Але мяне вінавацілі, што гэта я менавіта паставіла, хаця, ніякіх доказаў гэтага не было.

Падчас следства я ў следчай Алы Уладынцавай запытваюся: «Тут вялікі тэкст. Што канкрэтна ў ім дысткрэдытуе Рэспубліку Беларусь?» А яна: «Ну вось жа! Там нешта такое напісана!» і махае рукой у бок, дзе ляжаць тыя раздрукоўкі з тэкстамі. Не было ніякіх экспертызаў, нічога.

Яны ў абвінавачванні проста напісалі, што яны прагледзелі і праслухалі матэрыялы і вырашылі, што яны ўтрымліваюць тую дыскрэдытацыю. То бок, яны любую крытыку трактавалі, як дыскрэдытацыю краіны.

Але натуральна, гэта было проста выказванне асабістага крытычнага меркавання, рэалізацыя права на выказванне меркаванняў.

«У прапагандысцкім відэа яны выкарысталі мае працоўныя матэрыялы, але зрабілі мантаж»

— Калі ты яшчэ была ў СІЗА прапаганда распаўсюдзіла відэа, дзе ты нібыта едзеш на машыне за стырном, твой сын здымае тое, што адбываецца на вуліцы, а ты на яго сварышся і ў выніку ён пужаецца і просіць спыніць гэта.

Прапаганда казала, што ты наўмысна ўцягвала дзіця ў «экстрэмізм». Ці ведала ты пра гэтае відэа і што там адбывалася?

— Я даведалася пра яго, калі да мяне ў камеру патрапіла мая знаёмая, таксама зняволеная, якая і распавяла, што гэты матэрыял быў апублічаны. Канешне, мне сорамна, што я сарвалася на Свята. Не столькі ён там хібіў з тымі здымкамі, колькі я ад нярвовай напружанасці сарвалася.

Насамрэч, баючыся за мяне, калі я адразу пасля выбараў 9 жніўня 2020 года ехала на гэтыя пратэсты, ён проста хацеў быць побач са мною, бо яму так было спакайней.

Ён мяне літаральна ўгаварыў, каб я яго ўзяла з сабою, хаця я гэта рабіць не збіралася. Канешне, мяне гэта не апраўдвае, і я моцна шкадую, што сварылася на яго.

Але ў прапагандыстаў меў месца мантаж. Там было некалькі файлаў. І адзін – мы едзем па Кірава, там перакрытыя ўсе выезды на Савецкую, і адна сцэна была, дзе нейкая група маладых хлопцаў бяжыць па вуліцы. Я разумею, што гэта яны ад АМАПа ўцякалі.

І наступны файл быў зняты ўжо каля цырку, дзе непасрэдна адбываліся пратэсты. І там такая сцэна, якую я ўжо здымала ўласнаручна, як на нас ідуць гэтыя ўнутраныя войскі ва ўсёй амуніцыі, са шчытамі, грымяць тымі дручкамі. Я спакойна здымаю, а побач стаіць Свят. А ён жа не прызвычаіўся да такіх сцэнаў і, канечне, ён спужаўся.

І ён такім плачучым голасам, які запісала камера, кажа мне: «Мамачка, я баюся, паехалі дадому». А прапагандысты бяруць гэты кавалак аўдыя і накладаюць на кадры з машыны, дзе бягуць пратэстоўцы. Нібыта Свят баіцца не гэтых унутраных войскаў, а баіцца пратэстоўцаў.

— А ці былі спатканні з сынам і іншымі родзічамі?

— Ну там такая сістэма, што спатканні дазваляюцца пасля суда і ў мяне было тры спатканні. Спачатку прыйшоў Свят і сястра, потым ён з пляменніцай Жэняй прыходзіў і трэцяе — сын прыходзіў з маім бацькам.

А так я вельмі доўга, недзе каля месяца, нічога ад іх не атрымлівала. Хаця, і яны мне пісалі, і я ім пісала. Але, я так зразумела, што ліставанне забаранілі следчыя.

І, нягледзячы на тое, што я была маральна падрыхтаваная, гэта было вельмі псіхалагічна цяжка – не ведаць, што адбываецца з маім сынам.

Толькі недзе праз месяц я даведалася, што яго змясцілі ў прытулак, а недзе праз паўгода дазналася, што яго забраў ягоны бацька.

Гэта якраз тое, што мне немагчыма дараваць гэтаму рэжыму. Мала таго, што гэтае дзіця і так два гады пражыло ў пастаянным стрэсе і страху, што мяне арыштуюць, што на ягоных вачах былі гэтыя бясконцыя ператрусы, затрыманні мяне.

І нават, калі мяне ўжо пасадзілі, яны ўсё адно хадзілі да яго, залазілі ў ягоны кампутар, яны яго цягалі на допыты. Прычым, допыты былі без дарослых, нягледзячы на тое, што ён непаўнагадовы.

Мне сястра распавядала, што на адным допыце ён так расхваляваўся, што проста не ўзгадаў, як зваць ягонага дзеда. На тое, на што я пайшла, я пайшла свядома. А ён тут проста ніякім бокам. І так яго катаваць – гэта проста не па-людску. Дараваць гэта ім немагчыма.

— Таксама ў прапагандысцкім сюжэце з твайго суда, твая колішняя сяброўка Жанна Пікоўская распавядала, што яна табе казала, што ты «дапрыгаешся», а ты, маўляў, яе не слухала. Якая была твая рэакцыя на яе прысутнасць у судзе?

— Так, мы з ёй сябравалі, але яшчэ да таго, як мяне арыштавалі, мне даслалі скрыншот, як яна ў сацсетцы абражала прыхільнікаў зменаў. Пасля гэтага паміж намі ўсё было скончана. І на судзе яе не было.

Справа ў тым, што абвінавачванне вельмі дзіўна падбірала сваіх сведкаў. Гэта былі мой сын, мая сястра, мае сябры і знаёмыя, героі маіх сюжэтаў. Яны ўсе казалі, які я цудоўны чалавек. А тых, хто засведчыў бы тое, у чым мяне вінавацілі, не было. І Пікоўскай таксама не было. Не ведаю, дзе яна тое інтэрв’ю прапагандыстам давала.

— Прапаганда, распавядаючы пра суд над табой, увесь час паказвала цябе ў слязах і казала, што ты, маўляў, позна задумалася над сваімі паводзінамі і цяпер плачаш. Чым былі выкліканыя гэтыя эмоцыі?

— Я расплакалася толькі тады, калі ўжо ўсе сыходзіць пачалі. А часы ж змяніліся. Памятаеш, як мы раней заляталі на палітычныя суды, смяяліся з уладаў разам з абвінавачаным, перамаўляліся. А тут я бачу — яны нейкія ўсе напужаныя.

Я сабе думаю, хто з нас тут у турме знаходзіцца — вы ці я? Я такая: «Народ, алё! А чаго вы ўсе такія?» То бок, іх яшчэ пачала падбадзёрваць.

Я ўвесь час трымалася. Але, калі яны пачалі сыходзіць, тут мяне проста прарвала. Праз вось гэтую несправядлівасць, праз тое, што ўбачыла свайго сына, убачыла свайго бацьку.

Я бачу — сястра мая плача стаіць, і яны ўсе на мяне глядзяць з такім вось шкадаваннем, і гэта мяне яшчэ так кранула. Я, вядома ж, не раскаялася, віну ніякую не прызнала. Але такія эмоцыі былі толькі вось у апошнія хвіліны.

— А калі ты даведалася па смерць маці?

— Ну, мне напісалі праз месяц. Але… Мне цяжка зараз пра гэта гаварыць.

«Калі мяне прасілі пра кагосьці распавядаць супрацоўнікам, я ўсіх апісвала цудоўнымі людзьмі і на мяне супрацоўнікі проста махнулі рукой»

— Як ставіліся да цябе ў розных месцах зняволення, дзе табе давялося быць?

— У ІЧУ мяне, канешне, ведаюць. Я баялася, што мяне зараз загоняць «на пальму» (маецца на ўвазе верхні ярус нараў – ГВ), на жалеззе. Я лягла на «сцэну», а пад «сцэнай» жа батарэя. То бок, мне было цёпла.

Вадзілі мяне, канешне, як яны звычайна водзяць — у тры пагібелі сагнуўшы, але я сама згіналася, як яны казалі, нейкіх тых «ластавак» ці нейкага фізічнага ўздзеяння на мяне не рабілася.

У СІЗА са мной сядзела жанчына, якую вінавацілі па артыкулу 174 (невыкананне абавязкаў па ўтрыманні дзяцей — ГВ). То ёй было сувора забаронена чымсьці са мной дзяліцца. У СІЗА, стаўленне было карэктным. Усе да мяне звярталіся на «вы».

Праўда, я паводзілася па-хітраму. Я ніколі не казала, там, «вы не маеце права, а я маю», калі і змагалася за свае правы, то рабіла гэта так, каб не раззлаваць. Таму што я не хацела пакутваць і мне было важна ва ўсім гэтым захаваць сваё фізічнае і псіхічнае здароўе. Гэта, дарэчы, і пра СІЗА, і пра калонію.

Гэта не значыць, што я ішла на нейкія здзелкі з адміністрацыяй. Але, напрыклад, калі мне сказалі: «Вы будзеце шыць, вы ведаеце, для каго вы шыеце?»

Я ведала, што і для кадэбэшнікаў і для сістэмы гэтага МУСа. Я кажу: «Так, я ведаю». І казала, што буду шыць, бо збіралася адсядзець нармальна, каб выйсці цалкам здаровым чалавекам. Хаця, некаторыя дзяўчаты і адмаўляліся.

У СІЗА было даволі лаяльнае стаўленне. Мяне не кідалі па камерах. Спачатку нас у камеры было ўшасцёх, а паўгады недзе мы сядзелі ўтраіх. Потым мяне перавялі «на манастыр», там была большая камера. Там я кожны дзень займалася фізкультурай.

Мне мясцовы псіхолаг даў кніжку Дэвіда Маерса «Сацыяльная псіхалогія», я вывучала. Ну, варта сказаць, што ў СІЗА стаўленне было сапраўды карэктнае і паважлівае.

Адрозна ад калоніі, дзе былі аператыўнікі, супрацоўнікі, якія мне гадзіліся ў сыны, і яны мне «тыкалі», казалі, там, «Шчыракова, хадзі сюды» і падобнае. І вось гэта для мяне было вельмі балюча, бо я не прызвычаілася да такога.

Але і ў СІЗА і ў калоніі зараз сітуацыя такая, што да «белых» (зняволеных паводле агульнакрымінальных артыкулаў – ГВ) і да «жоўтых» (зняволеных паводле палітычных артыкулаў, якія павінны насіць на адзенні асаблівую бірку жоўтага колеру – ГВ) рознае стаўленне.

Калі «белым» за парушэнне могуць даць нарады ці ўвогуле заплюшчыць вочы, то на парушэнні «жоўтых» вочы ніколі не заплюшчвалі. Яны адразу пачыналі з сур’ёзнага пакарання – гэта былі пазбаўленне спаткання, прадуктовай перадачы і ШЫЗА былі за даволі дробныя рэчы.

На мяне тры разы складаліся рапарты. Адзін раз за тое, што я спрабавала на фабрыку пранесці цукеркі, другі раз за тое, што я раўзмаўляла ў шыхце. Ну, гэта прычэпка – бо, пакуль мы стаім у шыхце і чакаем, калі нас павядуць з працы, усе перамаўляюцца.

Але цікава было тое, што, калі ты размаўляла, то ты ж размаўляла з кімсьці. То бок, гэта як мінімум два чалавекі. У маім выпадку мяне пакаралі адну. То бок, ці то я сама з сабой размаўляла, ці то я з галубамі размаўляла. І трэці рапарт быў за тое, што я ў мове дапусціла два матныя словы.

Але, цікава, што пасля трэцяга рапарту мяне мусілі пакараць. А я прыходжу на камісію, думаю, што зараз будзе нейкае сур’ёзнае пакаранне. А мне кажуць: «Мы даем вам папярэджанне». Ведаеш, пасля таго, як яны давалі дзяўчатам за драбязу сур’ёзныя пакаранні, у мяне вочы ледзь не на лоб палезлі. Ну я такая: «Дзякуй, усё, больш не буду».

А, калі ты маеш тры пакаранні, ты робішся «злоснікам» – зняволеным, які зацята (расійскайю «злостно» – ГВ) парушае правілы. І на цябе накладаюць яшчэ шмат абмежаванняў. Але папярэджанне не лічыцца і я «злосніцай» не стала.

Не магу сказаць, што мяне там моцна прэсавалі, неяк на мяне ціснулі, каб я працавала на операддзел. Ну, калі я ўжо нешта прасіла, то мне казалі: «Ну, вы ж разумееце, што мы можам вам пайсці насустрач, але вы таксама павінны нам там што-небудзь…» Я кажу, што нікога падстаўляць пад ШЫЗА, пад рапарты я не буду.

Я проста аджартоўвалася, спрабавала весці сябе максімальна ветліва і карэктна. Калі мяне спрабавалі пра кагосьці спытаць, я заўжды казала, што гэта вельмі цудоўны чалавек. У мяне ўсе былі цудоўныя людзі. І аператыўнікі проста махалі на мяне рукой.

— А ці была магчымасць неяк стасавацца з іншымі палітычнымі зняволенымі?

— Так. У нас, напрыклад, у будынку знаходзіліся два атрады. А «лакалка» — тэрыторыя, якая прымыкае да будынку, у нас адна. І там мы, пакуль некуды збіраемся, на працу, напрыклад, маглі з «жоўтымі» паразмаўляць.

Потым на фабрыцы мы таксама мелі перакуры, перапынкі і падчас іх мы збіраліся ў такія гурткі і маглі пастасавацца. Мы там абмяркоўвалі навіны, падтрымлівалі адна адну. Хто, напрыклад, быў на спатканні, распавядаў навіны з волі. Праўда, не ўсе «жоўценькія» падыходзілі ў гэтыя нашыя гурткі, некаторыя баяліся.

Ахоўнікі збольшага на гэта не асабліва звярталі ўвагу, але былі і такія, якія маглі сказаць: «Што гэта за гурткі па інтарэсах? Разыходзімся!» А яшчэ ў некаторых такое дзіўнае трактаванне было, што гэта «парушэнне лакалізацыі».

Я лічу, што «парушэнне лакалізацыі» – гэта, калі ты фізічна выйшаў за межы некай адведзенай табе тэрыторыі. Хаця, мы там з Настай Лойкай смяяліся, што, маўляў, словы ж з роту вылятаюць і пакідаюць тэрыторыю, то можа ў гэтым «парушэнне лакалізацыі»?

Дарэчы, калі казаць пра фабрыкаванне вось гэтых парушэнняў і рапартоў, то быў такі кейс з Настай Лойкай. Яна паводле свайго тэмпераменту вельмі ветлівы і культурны чалавек. І вось было, што супрацоўнікі з ёй размаўлялі, яны нешта кажуць, а потым яны скончылі думку і змоўклі.

Яна пачынае нешта адказваць, а яны ў гэты ж момант таксама пачынаюць нешта казаць. І потым склалі на яе рапарт за няветлівае абыходжанне з супрацоўнікамі, нібыта яна іх перабівала. І яе за гэта адпраўлялі сядзець у ШЫЗА. Такое было, але сказаць, што такія рэчы былі масавымі да ўсіх палітычных я б не стала.

Увогуле, шмат што залежала ад таго, наколькі яны былі апантаныя сваёй работай. Былі такія атрады, дзе аператыўнікі проста праходу не давалі, шукаючы за што скласці той рапарт. Але былі і тыя, хто ў гэтым не асабліва рваўся і там было спакайней. Былі палітычныя, якія наогул адседзелі ўвесь тэрмін без усялякіх рапартоў.

«Спачатку сказалі, што пераводзяць у іншы атрад»

— Распавядзі, як адбывалася тваё вызваленне.

— Яшчэ летась, калі пачаліся вось гэтыя памілаванні, мы сталі разумець, што нешта змяняецца і пачынаюць выпускаць. Прычым, калі там адпускалі тых, каму засталося пару тыдняў, то гэта яшчэ мала пра што казала.

Але, калі сталі выходзіць «дальнабоі» — тыя, каму папрысуджалі вялізныя тэрміны і заставалася сядзець па 15 гадоў, мы разумелі, што хутка можа прыйсці і наша чарга. Прынамсі, я спадзявалася яшчэ летась, што магу трапіць у лік вызваленых.

«Купцы», як мы іх называлі, прыязджалі перыядычна, прапанавалі пісаць тыя «памілоўкі».

Увесну нават зладзілі «падманку», калі прапанавалі напісаць «памілоўку» 18 дзяўчатам, а ў выніку выпусцілі толькі дваіх.

Але асабіста мне раней ніколі нічога не прапаноўвалі.

Толькі вось напярэдадні, то бок, вызвалілі нас у чацвер, а ў сераду ў абед мы даведваемся, што Дзербыш забралі. І на маё наўпроставае пытанне ці яе памілавалі, мне афіцэр сказаў, што не, яе на этап забралі. Але не падобна было, што на этап — на 90% мы былі перакананыя, што гэта «памілоўка».

Але тады яшчэ не было нічога, што б казала, што гэта будзе нешта, звязанае са мной. А ў абед мяне выклікае там адзін супрацоўнік і мы размаўляем. Я яму там, як звычайна, распавядаю, як без фінасавых укладанняў палепшыць умовы ўтрымання і знізіць рэцыдыўнасць у калоніі – як чалавек, які шмат пісаў пра пенітэнцыярную сістэму, я мела на гэты конт шмат думак і заўжды праганяла ім гэтую тэму.

А напрыканцы, ён такі дастае аркуш А4 і кажа: «Ну вось папера». А я ўжо чула, што там камусьці прапанавалі яўку з павіннай пісаць за нейкі там каментар пяцігадовай даўніны. То я яму і кажу: «Што, яўку пісаць?». А ён: «Не, яўку не трэба, пішыце памілоўку».

Ну, ён там прадыктаваў мне ў адвольнай форме, я па-беларуску запісала, аддала яму і яшчэ пабегла ў клуб. Нешта, там тады нас яшчэ ў клубе збіралі. Там я тады, дарэчы, першы раз сустрэлася з Марыяй Калеснікавай. Мы перакінуліся некалькімі словамі. І з гэтага клуба нас яшчэ павялі на працу на другую змену.

І недзе а 8-й вечара мая майстрыца кажа: «Збірайся». Я яшчэ перапытвала, ці мне прыбіраць сваё працоўнае месца, ці вярнуся я яшчэ сюды. А яна сказала, што дзеўкі прыбяруць, калі што. І яна вядзе мяне ў штаб.

Мяне сустракаюць два афіцэры, ну, такія, нізавыя, але начальства. Мы ідзем, я нічога не кажу. А адзін з іх кажа: «Ну што, на расстрэл цябе вядзем».

Мы прыходзім у капцёрку і яны загадваюць мне збіраць рэчы і кажуць, што мяне пераводзяць у іншы атрад.

Я засумнявалася, таму што пераводы, канешне, бываюць увечары, але імі не займаецца начальства. Натуральна, каб суправадзіць асуджанага не трэба якогасьці там маёра. А яшчэ яны дужа ветліва са мной размаўлялі.

Ну я сабралася, забрала ўсе рэчы. Ад маёй перадачы ўжо засталося няшмат. Але на маё няшчасце ў гэты дзень была атаварка. Я купіла два кілаграмы памідораў, тры кілаграмы яблык, згушчаніну, ну, усякага панакупіла. Яно дагэтуль тут у мяне ў Вільні стаіць.

І мы ідзем. І паварочваем у бок, дзе размешчаныя два атрады – трэці і чацвёрты. Вось туды я не хацела дакладна – гэта самыя першыя баракі, пабудаваныя ў 53-м годзе. І я думаю, няўжо мяне ў гэты трэці атрад пераводзяць? Не.

Мы праходзім гэты паварот і ідзем у «карантын». І гэта ўжо было відавочна і зразумела, што гэта вызваленне. Гэта ўжо быў вечар, можа, 10 гадзін вечара і я разумела, што мы пераначуем у карантыне, а раніцай нас выведуць.

Так гэта і атрымалася, ну адзінае, што мяне засмуціла – яны забралі ўсе нашыя рэчы, каб іх «шманаць». І, канешне, не аддалі ні ліставанне, ні сшыткі, ні нават фотаздымкі родных. І ў мяне няма на руках нават прысуду, таму што таксама не аддалі.

А палове на шостую нас падымаюць, абшукваюць, там, нагола гэтыя прысяданні, ну, такая вось у іх працэдура, распісваемся за атрыманне сваіх рэчаў і нас вядуць да такога «адстойніка», куды прывозяць этап.

Нас туды падводзяць, там стаіць мікрааўтобус, там стаяць нейкія вайскоўцы ў амуніцыі. Нам кажуць, што мы паступаем у распараджэнне КДБ і мы грузімся. У прынцыпе, яны да нас нармальна ставіліся, нават далі нам нейкай вады папіць. Мы павыпівалі ўсю іхнюю ваду.

Мы ўсведамлялі, што нас вывозяць. І, канешне, мяне гэта вельмі засмучала. Я яшчэ ў «карантыне» зразумела, што мяне не выпусцяць. А ўся мая карціна будучыні, усё-такі была звязаная з Беларуссю, з домам.

Я марыла, я хацела абняць сына, і на магілу маці схадзіць. І я ўсведамляю гэта, я, канешне, плакала там. Дзеўкі мяне суцяшалі.

І нас потым падвозяць да гэтага аўтобуса вялікага і вязуць на мытню, было зразумела, што нас выштурхоўваюць з краіны. Без мяхоў на галаве абыйшлося. А там я ўжо Яўгена Меркіса сустракаю. Нам далі крэкеры і потым зайшоў гэты амерыканец, які перамаўляўся з Лукашэнкам у сярэдзіне лета. Мы па тэлевізары бачылі гэтага чалавека. І ён заходзіць і кажа: «Мне вельмі шкада, што вы прайшлі праз усё, што вы прайшлі, але цяпер вы на свабодзе, віншую вас». Ну, мы, канешне, усе папляскалі, падзякавалі яму.

Ну і нам там 3-4 гадзіны афармлялі дакументы, паставілі нам візы. Мы ў гэты час сядзелі размаўлялі. У мяне з сабой было сала, памідоры, то я пад'ела. Але мужчынам не далі з сабой прадукты ўзяць. А ў мяне поўны набор быў. Я яшчэ там частавала ўсіх, хто што хацеў.

Потым нас пасадзілі ў гэтыя шыкоўныя машыны, прывезлі да амерыканскай амбасады (у Літве – ГВ). Там нас пакармілі трохі. І выйшлі мы ўжо за гэтую амбасаду, дзе  стаялі ўжо ўсе нашыя актывісты, журналісты, знаёмыя. Давай там абдымацца, цалавацца. Канешне, гэта вельмі кранальна было.

— Што бы ты, прайшоўшы праз усё гэта, хацела сказаць таму рэжыму, які кіруе зараз у Беларусі?

Усё, што адбылося са мной — гэта не пра закон. Закон не дзейнічае і бараніць свае правы ніяк немагчыма. Прынамсі, у палітычнай справе. Хаця, яны ж не прызнаюць, што мы палітычныя зняволеныя.

Вельмі хочацца, каб гэты палітычны пераслед скончыўся, таму што гэта неімаверна шкодзіць людзям і краіне. Краіна бязлюднее.

Нельга ўладам так паводзіць сябе, што пасля нас хоць патоп, галоўнае – захаваць палітычную ўладу. З'язджаюць мазгі, уцякаюць адукаваныя, разумныя людзі. А тыя, хто застаюцца, баяцца ўжо ценю свайго.

Я проста заклікаю ўлады: вы ўжо дасягнулі ўсіх сваіх мэтаў, грамадства запалоханае, ніякіх узрушанняў ужо не будзе. Дайце ўжо людзям перадахнуць. Варта спыніць гэты палітычны пераслед і даць магчымаць людзям проста жыць спакойна. І даць нам магчымасць бяспечна вярнуцца.